Korte geschiedenis van de vlag van de provincie Noord-Brabant.

De totstandkoming van de Brabantse vlag, die uiteindelijk in januari 1959 werd vastgesteld, is een lang en ingewikkeld proces geweest. De geschiedenis van de Noordbrabantse vlag is nauw verweven met die van het gebied dat we nu als provincie Noord-Brabant aanduiden.

Grotendeels voortgekomen uit het oude Hertogdom Brabant, daarna ongeveer twee eeuwen als Generaliteitsland Staats-Brabant zonder eigen autonomie vanuit Den Haag bestuurd, kon het pas na 1795 tot een eigenheid uitgroeien die na de totstandkoming van het Koninkrijk in 1815 de naam Noord-Brabant kreeg, een naam die na de afscheiding van België definitief bleef. De lange tijd ontbrekende zelfstandigheid van het gewest was één van de oorzaken voor het ontbreken van een eigen landsvlag. Toen zich in de loop van de twintigste eeuw in toenemende mate een zelfbewustzijn in dit gebied manifesteerde, was de tijd rijp om naast een nationale vlag ook een uiterlijk teken van deze regionale identiteit te ontwikkelen. In 1959 besloten Provinciale Staten van Noord-Brabant dan ook om de al langer in zwang zijnde vlag bestaande uit rode en witte blokken, officieel vast te stellen als provincievlag.

Rood en wit

De kleuren rood en wit komen in relatie tot de (het Hertogdom) Brabant al vroeg voor. Deze lijken vooraf te gaan aan de kleuren zwart en goud in het hertogelijke wapen, waarin een gouden leeuw op een zwart veld te zien was. De precieze herkomst van de kleuren rood en wit waren in het verleden aanleiding voor levendige discussie. Maar wanneer we de legendarische verhalen en heraldische pretenties opzij zetten, blijft er weinig zekerheid over de oorsprong van die kleuren. Zowel de veronderstelde lijn vanuit het balkenwapen van het hertogdom Lotharingen, als dat van het grafelijke huis Leuven zijn gebaseerd op legendevorming. Het hertogdom Lotharingen voerde een rood schild, waarin een zilveren balk, dat zeker reeds in de veertiende eeuw in gebruik was. Ook het wapen van de graven van Leuven, voorouders van de hertogen van Brabant, zou teruggaan op het balkenwapen. Het bleef deel uitmaken van de heraldische afbeeldingen, waarmee de hertogen van Brabant hun bezittingen en pretenties als een beeld van de oorsprong samenvatten.

Tegenwoordig wordt verondersteld dat het leeuwenwapen van Brabant oorspronkelijk de kleuren rood en zilver vertoonde. Het gebruik van de kleuren goud en zwart als hertogelijke wapenkleuren is op basis van Middeleeuwse kronieken en wapenboeken te dateren op circa 1248.

Een ‘Brabantse vlag’ aan een scheepsmast, detail van het allegorische schilderij ‘De stad Bergen op Zoom’ uit 1804-1805 van F.J. de Groot en Q. van Amelsfoort, Het Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch.

Blokken

De Brabantse blokkenvlag is vanaf het einde van de zeventiende eeuw afgebeeld als één van de op zee gebruikte vlaggen. Gezien de scheiding van Brabant in die tijd in een noordelijk en zuidelijk deel is het niet zeker welk van de beide gewesten daarbij exact bedoeld is. Omdat ‘ons’ noordelijk deel geen belangrijke havensteden kende en de vlag vaak in combinatie met die van steden uit de Zuidelijke Nederlanden voorkomt, is een herkomst uit het zuiden aannemelijk. Burgercompagniëen uit Antwerpen gebruikten rond 1577 rood-wit geblokte vaandels. Het voorkomen van de geblokte zeevlag aan het einde van de zeventiende eeuw heeft mogelijk dan ook zijn oorsprong in deze belangrijke Brabantse havenstad. De onderverdeling van het veld in blokken noemt men naar analogie van het schaakbord ‘geschaakt’. De rode en witte blokken of ‘schaken’ zouden reeds vanaf het midden van de zeventiende eeuw een aantal van 4 hoog hebben gehad, zoals we die nu nog kennen in de Brabantse provincievlag. Het aantal blokken in de lengte lag toen nog niet vast.

Naar een eigen vlag voor Noord-Brabant

Vanaf het einde van de negentiende eeuw behielp met zich in Noord-Brabant met een vlag waarop het beeld uit het provinciewapen, een gouden leeuw op zwarte grond, werd afgebeeld. Na de vaststelling van het provinciewapen bij Koninklijk Besluit in 1920 werd ook de roep om een eigen provincievlag actueel, gestimuleerd door bewegingen als Brabantia Nostra. De Brabantse Rijksarchivaris Smit deed in 1924 en 1935 pogingen om tot de invoering van een vlag voor Noord-Brabant te komen. In laatstgenoemd jaar vierde ’s-Hertogenbosch het 750-jarig bestaan en werden vlaggen voor alle Brabantse gemeenten gemaakt op basis van de blokkenvlag voorzien van het gemeentewapen, naar ontwerp van Smit. Ondanks hevige discussie onder Brabantse intellectuelen werd tijdens het regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1938 ook de blokkenvlag als symbool voor Noord-Brabant meegevoerd. Regelmatig diende zich ook na de oorlog de vraag naar een provinciale vlag aan, terwijl bij officiële gelegenheden steeds vaker de blokkenvlag al werd gebruikt. Reacties van de Brabantse archivarissen, het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen en tenslotte ook de Hoge Raad van Adel, leidde uiteindelijk tot het besluit van Provinciale Staten op 21 januari 1959 tot instelling van een vlag voor de provincie Noord-Brabant: ‘rechthoekig, bestaande uit 4 horizontale banen, verdeeld in 6 aangrenzende vlakken van rood en wit en 6 verticale banen, verdeeld in 4 aangrenzende vakken van rood en wit.’. Het bovenste blok aan de mastzijde is daarin rood. Daarmee was de invoering van de huidige blokkenvlag van Noord-Brabant, Nederlands op één na bekendste provincievlag, een feit .

Drs. Jac. Biemans

Secretaris Stichting De Brabants Hoeders

Voor meer informatie:

• www.debrabantsevlag.nl
  
  W.A. van Ham, Wapens en vlaggen van Noord-Brabant (Zutphen, De Walburg Pers 1986)
  Willem A. van Ham, De Brabantse vlag. Geschiedenis en betekenis (Tilburg, Stichting Brabants Heem 2003’